Recensie: Dan Ariely: Misbelief - What makes rational people believe irrational things
Misbelief - What
makes rational people believe irrational things - ISBN 9780063280427 Paperback
- 320 pagina's € 13,99
Dan Ariely legt ons uit hoe het werkt en in het voorbijgaan verzorgt hij een smakelijke cursus sociale psychologie. Hij toont ons de wereld van de wangelovigen van dichtbij: hijzelf heeft tijdens de coronaperiode langdurig en hardhandig onder vuur gelegen van virulente complottheorieaanhangers. ‘Waarom ik? En waarom zij?’ vroeg Ariely zich af. Zou het komen door zijn uiterlijk? In zijn pubertijd is in een ongeluk 70% van zijn huid verbrand, heeft hij veel plastisch chirurgie moeten ondergaan, zodanig dat hij heeft geen baardgroei meer aan zijn linker gezichtshelft. Vroeger viel dat niet op, maar sinds een tijdje laat hij zijn baard staan. Zijn halve baard dus.
Maar het kwam ook omdat hij de Amerikaanse overheid, ten tijde van de covid-epidemie van advies voorzag over de vaccinatiebereidheid van de bevolking. Antivaxxers stelden dat niet op prijs. Dat heeft hij geweten. Ze beschuldigden hem het knechtje te zijn van de Deep State en Big Pharma. Ze stonden bij hem op de stoep, ze postten video’s tegen hem, ze riepen op om hem te koeioneren. Het was uitermate intimiderend, en tegelijk fascinerend. Wat beweegt deze mensen? Ariely zocht ze op, bevroeg ze, en combineerde dat met wat we weten uit de gedragswetenschappen.
Hij geeft vijf grote verklaringen. Ten eerste zijn er emotionele elementen die het gedrag van wangelovigen verklaren: de stress, de onzekerheid en eenzaamheid, en het gevoel geen controle te hebben noden sommigen tot emotioneel overtrokken reacties en tot het botvieren van hun angsten op zondebokken. Ten tweede zijn er de cognitieve elementen die ervoor zorgen dat mensen vooral willen blijven geloven wat ze al geloofden, en daar dan nog het liefst de versterkte variant van. Persoonlijkheidskenmerken spelen ook een rol: de een is meer geneigd om verhalen over het pedofielennetwerk in de keuken van een pizzeria te geloven dan de ander. En ten slotte zijn er sociale kenmerken die maken dat mensen die fuik dieper in zwemmen: groepsdruk en het gevoel van sociale uitsluiting duwen mensen hoe langer hoe verder de diepte in.
In het voorbijgaan bespreekt Ariely beroemde experimenten, biases en principes: zoals sociale bewijslast, het Dunning-Kruger effect, de confirmation bias en aangeleerde hulpeloosheid. Dit alles volgens het principe van Amerikaanse wetenschapscommunicatie: helder en redundant uitleggen wat de laatste stand van wetenschap is en dat larderen met persoonlijke ervaringen. Ariely heeft contact gezocht met zijn Furiën: met Maya, host van een wappiepodcast, of Richard, die hem graag persoonlijk had willen onthoofden, en Sara, die hem had willen veroordelen in een Nürenbergproces 2.0. Juist die persoonlijke invalshoek maakt Misbelief de moeite waard: Ariely spreekt van binnenuit, hij kent de wetenschap, hij is slachtoffer en hij kent zijn daders.
Ariely roept ons vooral op empathie te hebben met de fuikzwemmers, hij laat overtuigend zien dat het niet helpt om ze met tegenargumenten tegemoet te treden, dat het niet helpt om ze te overtuigen van hun ongelijk, en dat meebewegen, luisteren en het opzoeken van gemeenschappelijkheid eerder zal bijdragen om hen uit hun isolement te halen en hen het vertrouwen terug te geven in hun omgeving en hun overheid. In kleine kadertjes, genaamd ‘hopefully helpful’ reikt Ariely de hand: probeer niet te onderhandelen, bevraag je eigen standpunten, steun een wangelover.
Het is een fijn boek. Ariely legt het opzwepend en duidelijk uit, hij schrijft geanimeerd met een aardig gevoel voor humor.
Reacties
Een reactie posten