Retorische ontwikkeling

Zowel in ons werk als in ons privéleven kunnen we niet om de retorica (de kunst van welsprekendheid en overtuiging) heen. We willen mensen overtuigen van onze standpunten en we willen onze kennis op een overtuigende manier overdragen, maar we hebben zelf ook de hele dag door te maken met overtuigingspogingen van anderen. Je zou kunnen denken dat we met zoveel dagelijkse ervaring op overtuigings- en beïnvloedingsgebied op een gegeven moment wel uitgeleerd zijn, maar dat valt tegen. Of mee, afhankelijk van hoe je het bekijkt. Ook op het gebied van retorica blijft er genoeg te leren en kunnen (en moeten) we ons blijven ontwikkelen.

Natuurlijk, sommige dingen veranderen niet: we worden overtuigd door een mix van argumenten (logos), het karakter van de spreker of schrijver (ethos) en hoezeer die spreker of schrijver ons weet te raken (pathos). Maar binnen deze drie overtuigingsmiddelen zijn er voortdurend ontwikkelingen te zien. Zo hangt iemands ethos af van diens deskundigheid, betrokkenheid en betrouwbaarheid. Maar het lijkt wel alsof de balans tussen die drie in de loop van de tijd verandert en alsof op dit moment deskundigheid bij bepaalde onderwerpen als wat minder relevant wordt gezien dan in het verleden. Voor sommige doelgroepen lijkt het zelfs alsof je als minder betrouwbaar wordt gezien als je deskundigheid wordt onderbouwd met een koppeling aan instanties die als ‘elitair’ worden gezien. Dat kan bijvoorbeeld voor wetenschappers betekenen dat ze meer aandacht moeten besteden aan de andere aspecten van hun ethos, om hun boodschap overtuigend over te kunnen brengen. Op het gebied van logos kunnen er bovendien meer of andere argumenten nodig zijn om bepaalde standpunten te onderbouwen of om informatie overtuigend over te brengen.

Niet alleen aan de zendende, maar ook aan de ontvangende kant moeten we ons blijven ontwikkelen op retorisch gebied. Door technologische ontwikkelingen zijn er steeds meer routes waarlangs we beïnvloed kunnen worden, ook op momenten of plekken waar we dat niet verwachten. We komen bijvoorbeeld onbewust in filterbubbels terecht waarin boodschappen speciaal op onze gevoeligheden zijn afgestemd. Als we weten dat iemand probeert ons te overtuigen, kunnen we ons daartegen wapenen. Als we echter geen overtuigingspoging verwachten of niet door hebben dat we een eenzijdige of sturende informatie krijgen door algoritmen of framing, dan zijn we minder op onze hoede en zijn we eenvoudiger te beïnvloeden. Door ons op dit gebied te blijven ontwikkelen, doorzien we overtuigingspogingen beter en zijn we beter in staat om weloverwogen keuzes te maken.

 

Samen met Radboud Academy organiseert Peitho Radboud Kenniscentrum voor Retorica vanaf februari een vierdelige cursus Manipulatie of meedenken – Onbewuste beïnvloeding, waarin we niet alleen uitgebreider kennismaken met verschillende manieren waarop we onbewust beïnvloed kunnen worden (framing, algoritmen en propaganda), maar waarbij we ook aandacht hebben voor de (on)ethische kant van onbewuste beïnvloeding. Inschrijven kan tot en met 22 januari, via Manipulatie of meedenken? Onbewuste Beïnvloeding - Radboud Universiteit (ru.nl)

Deze tekst is eerder opgenomen in de medewerkers-nieuwsbrief van de Radboud Universiteit.